نشست شهر اندیش 5

هفتمین نشست از سلسله نشست‌های شهراندیش

هفتمین نشست از سلسله نشست‌های شهراندیش با موضوع «نسبت بین فضاهای شهری و رویدادهای تاریخی؛ بازخوانی کودتای ۲۸ مرداد»، یک‌شنبه ۲۸ مرداد۱۴۰۳ در سالن جلسات ساختمان شهرداری تهران برگزار شد.
باغ موزه قصر (زندان سیاسی)‎ 6

بند سیاسی باغ موزه قصر

ساختمان زندان سیاسی با مساحتی در حدود 5 هزار متر مربع دارای فضاهای گوناگون و متنوعی است که روایتگر تاریخ انقلاب و مبارزان انقلاب اسلامی است. پس از کودتای 28 مرداد 1332 علاوه بر ساخته شدن ساختمان های الحاقی به زندان قصر و همچنین استفاده از زندان شماره 3(در ساختمان مارکوف) که پذیرای بسیاری از مبارزین سیاسی مانند شهید نواب صفوی و یارانش، شهید عراقی، آیت الله طالقانی و چهره های فرهنگی مانند احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث، نجف دریا بندری و... بود با افزایش تعداد زندانیان سیاسی و کافی نبودن فضای زندان های شماره 3 و 4 در اوایل دهه 30 تصمیم به ساخت زندانی مخصوص سیاسیون گرفته می شود این زندان که به گفته علی عمویی از ابتکارات رزم آرا بوده است، در گوشه شمال شرقی محوطه زندان قصر ساخته می شود. با ساخته شدن زندان شماره 2 قصر کلیه زندانیان سیاسی تبعیدی به تهران عودت داده شدند و در آن زندان تازه ساز جایگیر شدند.
موزه قصر-زندان سیاسی 24

موزه قصر-زندان سیاسی

ساختمان زندان سیاسی با مساحتی در حدود 5 هزار متر مربع دارای فضاهای گوناگون و متنوعی است که روایتگر تاریخ انقلاب و مبارزان انقلاب اسلامی است. پس از کودتای 28 مرداد 1332 علاوه بر ساخته شدن ساختمان های الحاقی به زندان قصر و همچنین استفاده از زندان شماره 3(در ساختمان مارکوف) که پذیرای بسیاری از مبارزین سیاسی مانند شهید نواب صفوی و یارانش، شهید عراقی، آیت الله طالقانی و چهره های فرهنگی مانند احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث، نجف دریا بندری و... بود.
باغ موزه قصر( زندان سیاسی )‎ 26

باغ موزه قصر( زندان سیاسی )‎

ساختمان زندان سیاسی با مساحتی در حدود 5 هزار متر مربع دارای فضاهای گوناگون و متنوعی است که روایتگر تاریخ انقلاب و مبارزان انقلاب اسلامی است. پس از کودتای 28 مرداد 1332 علاوه بر ساخته شدن ساختمان های الحاقی به زندان قصر و همچنین استفاده از زندان شماره 3(در ساختمان مارکوف) که پذیرای بسیاری از مبارزین سیاسی مانند شهید نواب صفوی و یارانش، شهید عراقی، آیت الله طالقانی و چهره های فرهنگی مانند احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث، نجف دریا بندری و... بود با افزایش تعداد زندانیان سیاسی و کافی نبودن فضای زندان های شماره 3 و 4 در اوایل دهه 30 تصمیم به ساخت زندانی مخصوص سیاسیون گرفته می شود این زندان که به گفته علی عمویی از ابتکارات رزم آرا بوده است، در گوشه شمال شرقی محوطه زندان قصر ساخته می شود. محمدعلی عمویی در بخشی از کتاب دُرد زمانه در جایی که خاطرات سال 1338 را شرح می دهد، درمورد زندان سیاسی گفته است:... امتداد جاده شوسه به ساختمان محکم و تاز ه سازی می رسید که برخلاف سایر بناهای زندان قصر که مصالحشان آجر و گچ بود، از بتن آرمه ساخته شده بود. با ساخته شدن زندان شماره 2 قصر کلیه زندانیان سیاسی تبعیدی به تهران عودت داده شدند و در آن زندان تازه ساز جایگیر شدند. این زندان از چهار بند و سه حیاط تشکیل می شد. پس از عبور از در بزرگ آهنین و به دنبال آن از در میله ای، به هشتی مربع شکل نسبتا بزرگی میرسی که دفتر زندان و درهای اطاق ملاقات و بندهای مختلف به آن باز میشدند. بند یک رو برو (شمال)، اطاق ملاقات، بند 2 و حیاط مربوط در شرق و دفتر زندان، بند 3 و حیاط بزرگ در غرب واقع بودند.
باغ موزه قصر ( زندان مارکوف ) 15

باغ موزه قصر ( زندان مارکوف )

نخستین زندان تهران قدیم، در زمان ریاست سوئدی‌ها بر شهربانی (بلدیه) در ساختمان اداره کل تشکیلات نظمیه در جنوب غربی میدان توپخانه قرار داشت. این زندان کوچک مرکب از سه اتاق معروف به حبس نمره یک و چندین اتاق و زیرزمین برای زندانیان عمومی بود. در واقع در کل دوران قاجاریه، زندان در دارالخلافه منحصر به این مکان بود و محل دیگری به نام زندان وجود نداشت. با کودتای 1299 هـ. . ق و روی کار آمدن رضا میرپنج، سقف ساختمان نظمیه با توپ ویران شد و زندانیانی که در ساختمان بلدیه محصور بودند، همگی آزاد شدند و عملا زندان از بین رفت اما با در دست گرفتن حکومت توسط رضاخان سرتیپ درگاهی، رییس نظمیه آن ایام به دلیل وجود معارضان زیاد، تقاضای یک محل وسیع برای به بند کشیدن مخالفان کرد. نیکلا مارکوف روسی (معمار و دوست رضاخان) مامور بررسی و انتخاب مکان مناسب برای احداث نخستین زندان به شیوه متمرکز شد. او قصر وسیع قاجار را که حدفاصل سه راه زندان، پل سیدخندان، خیابان شریعتی و خیابان پلیس بود برای ساخت زندان انتخاب کرد. چراکه این قصر وسیع قدیمی سال‌ها متروکه بود، با انتخاب این مکان، بودجه لازم به سرعت تامین شد و سرانجام زندان قصر در تاریخ 11 آذر 1308 خورشیدی توسط رضاخان به همراه سرتیپ درگاهی بازگشایی شد. زندان قصر 192 اتاق برای محبوسان داشت که 96 اتاق آن پنج نفری و مابقی یک نفری بودند. علاوه بر آن در قسمت مریض‌خانه شش اتاق شش نفری و شش اتاق یک نفری برای زندانیان مریض ساخته شده بود. زندان قصر گنجایش 800 نفر محبوس را داشت. جالب است بدانید که اولین زندانی زندان قصر، سازنده‌ آن یعنی سرتیپ درگاهی بود. او تنها دو روز پس از مراسم افتتاح زندان، برحسب دستور رضاخان در این زندان محبوس شد. بعد از مدتی در منزلش تحت نظر قرار گرفت و بعدها دیگر به هیچ شغلی گمارده نشد. از دیگر زندانیان معروف نخستین زندان متمرکز پایتخت، قوام‌السلطنه، صارم‌الدوله، صولت‌الدوله، عبدالحسین تیمورتاش، بزرگ علوی، علیمردان‌خان بختیاری، گروه معروف 53 نفر به همراه دکتر تقی ارانی بودند. بزرگ‌ترین و معروف‌ترین فرار از زندان قصر نیز مربوط به سیدفرهاد نامی از مخالفان پهلوی اول بوده است.